Güncel: 03/10/2019 GIDA IŞINLAMA YÖNETMELİĞİ
BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve
Tanımlar Amaç MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı; ışınlama
tesislerinde gıda ve gıda bileşenlerinin iyonlaştırıcı radyasyonla
ışınlanması, ışınlanan gıda ve gıda bileşenlerinin piyasaya arzı ve resmi
kontrollerine dair usul ve esasları belirlemektir. Kapsam MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik; işletme lisans
belgesi almış ışınlama işletmelerinin kayıt işlemleri ile bu tesislerde gıda
ve gıda bileşenlerinin iyonlaştırıcı radyasyonla ışınlanması, ışınlanan gıda
ve gıda bileşenlerinin piyasaya arzı ve resmi kontrollerine dair usul ve esasları
kapsar. (2) Bu Yönetmelik hükümleri; a) Soğurulan dozun, nötron
kullanan denetim cihazları için 0,01 Gy ve diğerleri için 0,5 Gy’den büyük
olmaması şartıyla, X-ışınları için 10 MeV, nötronlar için 14 MeV ve diğer
durumlarda 5 MeV en yüksek radyasyon enerji düzeylerinde ölçüm ve kontrol
cihazlarında üretilen iyonlaştırıcı radyasyona maruz kalan gıdaları, b) Tıbbi gözetim altında
steril diyet ihtiyacı duyan hastalar için hazırlanan ışınlanmış gıdaları, kapsamaz. Dayanak MADDE 3 – (1) Bu Yönetmelik, 11/6/2010 tarihli ve 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı,
Gıda ve Yem Kanunu ile 2/7/2018 tarihli ve 702 sayılı Nükleer Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve
Görevleri ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde
Kararnameye dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Bakanlık: Tarım ve Orman
Bakanlığını, b) Böceklenmeyi önleme:
Gıdalara ariz olan böceklerin yumurta ve larvalarının canlılık ve üreme
faaliyetlerinin yok edilmesi veya azaltılarak etkisiz hale getirilmesini, c) Doz: Belirli bir
malzemenin birim kütlesine (kg) aktarılan iyonlaştırıcı radyasyon enerjisinin
(Joule) miktarını (J/kg), ç) Dozimetri: Soğrulan
radyasyon dozunun dozimetreler kullanılarak ölçülmesi yöntemini, d) Dozimetre: Radyasyona karşı
tekrarlanabilir, ölçülebilir bir cevabı olan, bir sistemdeki soğrulan dozu
ölçmek için kullanılabilecek cihaz veya malzemeyi, e) Genel ortalama soğurulan
doz: Işınlanan ürünlerin tüm hacmi boyunca, stratejik (dozun en küçük ve en
büyük olduğu noktalar) ve/veya gelişigüzel noktalara yeterli sayıdaki
dozimetrelerin yerleştirilmesi ile belirlenen doz dağılımından hesaplanan
ortalama doz değerini, f) Gıda ışınlama: Gıda
maddesinin istenilen bir teknolojik amaca ve usulüne uygun olarak yeterli bir
dozda iyonlaştırıcı radyasyona maruz bırakılmasını, g) Gray (Gy): Soğurulan
iyonlaştırıcı radyasyon doz birimini (1 Gray =1 j/kg), ğ) Işınlama tesisi: Gıdanın
uygun bir ışın kaynağıyla güvenli bir şekilde ışınlanması için tasarlanmış ve
lisanslanarak tescil edilmiş kaynak, donanım ve sistemlerini içeren bina ve
ek yapılarını, h) Işınlama işletmesi:
17/12/2011 tarihli ve 28145 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gıda
İşletmelerinin Kayıt ve Onay İşlemlerine Dair Yönetmelik kapsamında faaliyet
gösteren ve ışınlama işlemi yapan işletmeler ile Bakanlık tarafından bu
Yönetmelik kapsamında ithalata yönelik olarak uygun görülen işletmeleri, ı) Lisans belgesi: Işınlama
tesislerinin işletilmesi için Nükleer Düzenleme Kurumu tarafindan verilen
yetkilendirme belgesini, i) MeV: Milyon elektron volt
enerji birimini, j) Mikrorganizma: Bakteri,
virüs, maya, küf, alg, parazitik protozoa, mikroskobik parazitik helmintini, k) NDK: Nükleer Düzenleme
Kurumunu, l) TAEK: Türkiye Atom
Enerjisi Kurumunu, ifade eder. İKİNCİ BÖLÜM Radyasyon Kaynakları,
Lisans ve Kayıt İşlemleri ile Işınlama İşletmeleri Radyasyon kaynakları MADDE 5 ‒ (1) Gıdalar yalnızca aşağıdaki iyonlaştırıcı
radyasyon kaynaklarına tabi tutulabilir: a) Kapalı Kobalt-60 (Co-60)
ve Sezyum-137 (Cs-137) radyoaktif kaynaklarından yayılan gama ışınları. b) 5 MeV ve daha düşük
enerjide çalışan ışınlayıcılardan elde edilen X- ışınları. c) 10 MeV ve daha düşük
enerjide çalışan ışınlayıcılardan elde edilen elektron demeti. Lisans ve kayıt işlemleri MADDE 6 – (1) Gıda ışınlama işletmesi kurmak
isteyen gerçek ve tüzel kişiler sırasıyla; a) NDK'dan ışınlama tesisi
işletmek için işletme lisans belgesini, b) Bakanlıktan, Gıda
İşletmelerinin Kayıt ve Onay İşlemlerine Dair Yönetmeliğe göre işletme kayıt
belgesini, almakla yükümlüdürler. Işınlama işletmeleri MADDE 7 – (1) Gıda ışınlama işletmeleri, radyasyon
güvenliği açısından NDK'nın radyasyon tesisleri ve uygulamalarının
yetkilendirilmesine ilişkin mevzuat hükümlerine uymakla yükümlüdürler. (2) Işınlama tesislerinin; 5
inci maddedeki radyasyon kaynaklarından birinin kullanıldığı, gerekli
teknolojik donanıma sahip ve radyasyon güvenliği ile hijyenik koşullara uygun
olarak inşa edilmiş olması gerekir. (3) Işınlama işletmelerinde; a) Gıda ışınlamada istihdam
edilen personelin bu konuda eğitim almasının sağlanması, b) Gıda ışınlama sırasındaki
işlem kontrol parametreleri ile dozimetrik ölçüm kayıtlarının tutulması ve
muhafazası, c) 10 uncu maddede belirtilen
kayıtların tutulması ve muhafazası, ç) Gıdaların ışınlanıp
ışınlanmadığının ayrımını yapmak amacıyla ışınlanacak gıdanın ambalajının
üstüne ışınlamayla renk değiştiren bir indikatör yapıştırılması, zorunludur. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Gıda Işınlama Esasları,
Yeniden Işınlama, Tutulması Gereken Kayıtlar Gıda ışınlama esasları MADDE 8 ‒ (1) Gıda ışınlama işlemi aşağıdaki
esaslara göre yapılır: a) Gıdalarda, gıda kaynaklı
hastalıkların önlenmesi, bozulmaya neden olan mikroorganizmaların yok
edilmesi, çürümenin önlenmesi veya geciktirilmesi ile gıdaların bozulmasının
önlenmesiyle ürünün raf ömrünün artırılması, filizlenme, çimlenme ve
olgunlaşma ile oluşabilecek gıda kayıplarının azaltılması, bitki ya da
bitkisel ürünlere zarar veren organizmaların etkisiz hale getirilmesi
amaçlarından biri veya birkaçı için belirlenmiş ışınlama dozunda, uygun
teknolojik ve hijyenik koşullarda yapılır. b) Gıda ışınlama için gerekli
koşullar EK-1’de belirtilmiştir. c) Işınlama işlemi öncesinde,
işlem sırasında ve sonrasında 17/12/2011 tarihli ve 28145 sayılı Resmî
Gazete’de yayımlanan Gıda Hijyeni Yönetmeliğinde belirtilen genel hijyen
kurallarına uyulur. ç) Işınlanacak gıda ile
ışınlanacak gıdanın temas ettiği madde ve malzemeler 29/12/2011 tarihli ve
28157 üçüncü mükerrer sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi
Yönetmeliği hükümlerine ve ışınlama işlemine uygun olmalıdır. d) Işınlama işleminde bu
Yönetmeliğin 5 inci maddesinde belirtilen radyasyon kaynakları kullanılır. e) Gıdaya uygulanacak genel
ortalama soğurulan doz, gıdanın EK-2’de dahil olduğu gıda grubuna ve
teknolojik amaca uygun doz sınırları içerisinde belirlenir. f) Genel ortalama soğurulan
doz EK-4'e göre hesaplanır ve bulunan değer EK-2’de belirtilen maksimum genel
ortalama soğurulan dozu geçemez. g) Kullanılan dozimetrik
yöntem ulusal/uluslararası standartlara uygun olmalıdır. ğ) Işınlama işlemi kısmi
dozlarla da uygulanabilir. Ancak toplamda maksimum genel ortalama soğurulan
doz aşılamaz. h) Gıda ışınlaması ile aynı
amaçla uygulanacak olan herhangi bir kimyasal işlem, ışınlama işlemi ile
birlikte kullanılamaz. Yeniden ışınlama MADDE 9 – (1) Sadece böceklenmeyi önlemek amacıyla
ışınlanmış olan hububat, baklagiller, kurutulmuş meyveler gibi düşük nem
içeriğine sahip gıdalarda yeniden ışınlama yapılabilir. (2) Yeniden ışınlamada
uygulanan dozlar toplamı, EK-2’de belirtilen kendi gıda grubunda yer alan
maksimum genel ortalama soğurulan dozu geçemez. (3) Aşağıdaki durumlar
gıdanın yeniden ışınlanması olarak kabul edilmez: a) Karantina amaçlı veya kök
ve yumruların filizlenmesini önlemek gibi gıda güvenilirliği dışındaki
amaçlarla düşük dozlarda ışınlanmış gıdalar ve bu maddelerden üretilmiş
gıdaların ışınlanması. b) %5’ten daha az miktarda
ışınlanmış bileşen içeren gıdaların ışınlanması. c) 8 inci maddenin birinci
fıkrasının (ğ) bendinde belirtilen kısmi dozda ışınlama. Tutulması gereken kayıtlar MADDE 10 – (1) Işınlama işletmelerinde ışınlanan
her bir parti gıda için aşağıda yer alan kayıtlar tutulur ve bu kayıtlar en
az 5 yıl süreyle saklanır: a) Işınlanmış gıdanın adı,
niteliği ve miktarı. b) Işınlama işlemi yaptıran
işletme tarafından verilen parti numarası veya son tüketim tarihi/tavsiye
edilen tüketim tarihi. c) Işınlama işletmesi
tarafından verilen işlem takip numarası. ç) Işınlama işlemini talep
eden gıda işletmecisi. d) Işınlanmış gıdanın alıcısı
olan gıda işletmecisi. e) Işınlama tarihi. f) Işınlama sırasında
kullanılan ambalaj materyali ve şekli. g) Işınlama işleminin
kontrolüne dair veriler, yürütülen dozimetrik kontroller ve özellikle en
düşük ve en yüksek limitlerin, soğurulan dozun ve iyonlaştırıcı radyasyonun
tipinin detayları ile birlikte elde edilen sonuçları. ğ) Başlangıç dozu doğrulama
(validasyon) ölçümlerine ilişkin referanslar. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Etiketleme, Taşıma ve
Depolama Etiketleme MADDE 11 – (1) Işınlama işletmeleri ışınlama
işleminin yapıldığına dair belge düzenlemek zorundadır. Bu belgede 10 uncu
maddenin birinci fıkrasındaki (a), (b), (c), (ç), (d), (e) ve (f) bentlerinde
yer alan bilgiler bulunur. Bu bilgiler ışınlanmış gıdanın depolanması ve
taşınması sırasında ürünün ambalajının üzerinde veya ticari belgelerde yer
alır. Bu belge gıda ile birlikte ışınlamayı talep eden işletmeciye aktarılır. (2) Bu Yönetmelik kapsamında
yer alan gıdaların etiketi 26/1/2017 tarihli ve 29960 mükerrer sayılı Resmî
Gazete’de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri
Bilgilendirme Yönetmeliğinde yer alan hükümlere uygun olur. Türk Gıda Kodeksi
Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliğine ilave olarak
aşağıda belirtilen kurallara uyulur: a) Son tüketiciye veya toplu
tüketim yerlerine arz edilecek olan; 1) Hazır ambalajlı ışınlanmış
gıdalarda “Işınlanmıştır” veya “Işınlama işlemi yapılmıştır” ifadesinin ve
EK-3’te verilen yeşil renkli uluslararası gıda ışınlama sembolü “Radura”nın
temel görüş alanında kolayca görülebilir şekilde etiket üzerinde, 2) Hazır ambalajlı hale
getirilmeksizin satılan ışınlanmış gıdalarda “Işınlanmıştır” veya “Işınlama
işlemi yapılmıştır” ifadesinin ve EK-3’te verilen yeşil renkli uluslararası
gıda ışınlama sembolü “Radura”nın etiket üzerinde veya eşlik eden ticari
belgelerde bulunması zorunludur. b) Satış yapılan işletmede,
tüketicinin talebi doğrultusunda paketlenerek satılan veya doğrudan satış
için hazır ambalajlı hale getirilmiş ışınlanmış gıdaların satışı sırasında
“Işınlanmıştır” veya “Işınlama işlemi yapılmıştır” ifadesinin satın alan
kişinin görebileceği yerlerde bulundurulması veya gıda ile birlikte satın
alan kişiye sunulması zorunludur. c) Son tüketiciye ve toplu
tüketim yerlerine arz edilmeyen gıdalarda (a) bendinin (1) ve (2) numaralı
alt bentleri uygulanır. ç) Gıda ışınlanmış bir
bileşen içeriyorsa; gıdanın etiketinde yer alan bileşenler listesinde
ışınlanmış bileşenden sonra gelmek üzere “Işınlanmıştır” veya “Işınlama
işlemi yapılmıştır” ifadesi yer alır. d) Gıda, ışınlanmış bir
bileşik bileşen içeriyorsa Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri
Bilgilendirme Yönetmeliğinin EK-4 Bölüm 5’inde yer alan bileşik bileşenlerin
içeriğinin yazılması zorunluluğuna tanınan istisnalar uygulanmaz. Bu bileşik
bileşenin son üründe %2’den daha az olması durumunda bile ışınlanmış bileşenin
varlığını vurgulamak üzere bileşen listesinde ışınlanmış bileşenden sonra
gelmek üzere “Işınlanmıştır” veya “Işınlama işlemi yapılmıştır” ifadesi
belirtilmelidir. Taşıma ve depolama
kuralları MADDE 12 – (1) Bu Yönetmelik kapsamındaki
gıdaların taşınması ve depolanması hususunda, Türk Gıda Kodeksi
Yönetmeliğinin gıdaların taşınması ve depolanması ile ilgili hükümleri
uygulanır. BEŞİNCİ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler İzlenebilirlik MADDE 13 – (1) Gıda işletmecileri ışınlanmış
gıdanın hammadde temini, ithalat, ihracat, üretim, işleme ve piyasaya arzı
ile ilgili tüm aşamalarında izlenebilirliği sağlamakla yükümlüdür. Resmi kontroller, ithalat
işlemleri MADDE 14 – (1) Resmi kontroller 5996 sayılı
Kanun kapsamında, 17/12/2011 tarihli ve 28145 sayılı Resmî Gazete’de
yayımlanan Gıda ve Yemin Resmi Kontrollerine Dair Yönetmelik ve bu Yönetmelik
kapsamında Bakanlık tarafından yapılır. (2) Işınlama tesislerinin
radyasyon güvenliği açısından denetlenmesi, NDK’nın radyasyon tesis ve
uygulamalarının yetkilendirilmesi ve denetlenmesine ilişkin mevzuat
hükümlerine göre NDK tarafından yapılır. (3) Gıdada ışınlama işlemi
ile ilgili olarak yapılacak analizler, ulusal veya uluslararası kabul görmüş
analiz metotlarına göre Bakanlığın belirleyeceği laboratuvarlarda veya TAEK
laboratuvarlarında yapılır. (4) Işınlanmış gıda veya
ışınlanmış bileşen içeren gıdaların ithalatına yalnızca ışınlama işleminin
Bakanlıkça uygun bulunan ışınlama işletmelerinde yapılması koşuluyla izin
verilir. Bakanlıkça belirlenen uygunluk kriterleri ve uygun bulunan ışınlama
işletmelerinin listesi Bakanlık internet sitesinde yayımlanır. (5) Avrupa Birliği tarafından
onaylanmış ışınlama işletmeleri Bakanlıkça uygun bulunan ışınlama işletmeleri
olarak kabul edilir ve dördüncü fıkrada belirtilen listeye eklenir. Bu
işletmeler gerekli görüldüğü hallerde yerinde kontrole tabii tutulabilir. (6) Dördüncü ve beşinci
fıkralarda yer alan uygunluk kriterlerinin tespiti ile bunlara ilişkin
kontroller Bakanlık ve ilgili kurumların iş birliğinde yapılır. (7) İthalat aşamasında
dördüncü ve beşinci fıkralarda atıf yapılan ışınlama işlemini gerçekleştiren
işletmenin adı ve adresi ile 10 uncu maddede yer alan belgelerin ibraz
edilmesi zorunludur. İdari yaptırım MADDE 15 – (1) Bu Yönetmeliğe aykırı
davrananlar hakkında 5996 sayılı Kanunun ilgili maddelerine
göre idari yaptırım uygulanır. Avrupa Birliği mevzuatına
uyum MADDE 16 – (1) Bu Yönetmelik 22/2/1999
tarihli ve 1999/2 sayılı Işınlanmış Gıda ve Gıda Bileşenleri ile İlgili Üye
Ülkelerin Kanunlarının Yaklaştırılması ve 22/2/1999 tarihli ve 1999/3 sayılı
Işınlanmış Gıda ve Gıda Bileşenleri ile İlgili Komisyon Listesinin
Oluşturulması İçin Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifleri dikkate
alınarak hazırlanmıştır. Yürürlükten kaldırılan
mevzuat MADDE 17 – (1) 6/11/1999 tarihli ve 23868
sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gıda Işınlama Yönetmeliği yürürlükten
kaldırılmıştır. Geçiş hükümleri GEÇİCİ MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin yayımı
tarihinden önce faaliyet gösteren gıda işletmecileri, bu Yönetmelik
hükümlerine 31/12/2020 tarihine kadar uyum sağlamak zorundadır. (2) Bu Yönetmeliğin yayım
tarihinden önce faaliyet gösteren gıda işletmecileri; bu Yönetmeliğin hükümlerine
uyum sağlayıncaya kadar yürürlükten kaldırılan Gıda Işınlama Yönetmeliği
hükümlerine uymak zorundadır. Yürürlük MADDE 18 – (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde
yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 19 – (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Tarım ve
Orman Bakanı yürütür. 3 Ekim 2019 PERŞEMBE Resmî Gazete Sayı : 30907 |